Testament to jeden z tych dokumentów, który powinien sporządzić każdy człowiek posiadający majątek. Dzięki niemu można jeszcze za życia zdecydować, kto i w jakiej części odziedziczy spadek, a więc zabezpieczyć rodzinę na wypadek śmierci. Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo nad ustawowym, pod warunkiem, że testament został sporządzony zgodnie z prawem.
Utarło się, że testament powinien mieć formę aktu notarialnego. Taka forma jest najbezpieczniejsza, jednak prawo przewiduje kilka innych sposobów wyrażenia swojej woli dotyczącej dziedziczenia majątku.
Dziedziczenie testamentowe na podstawie prawidłowo sporządzonego testamentu
Testament może być sporządzony w formie pisemnej lub przekazany w formie ustnej przy określonej liczbie świadków. Dokument przygotowany przez notariusza ma taką samą moc prawną jak ten przygotowany odręcznie, jednak w drugim przypadku musi być w całości napisany odręcznie przez spadkodawcę. Dokument napisany przez członka rodziny, a jedynie podpisany przez spadkodawcę lub napisany na komputerze i podpisany odręcznie nie będzie miał mocy prawnej. W takim przypadku zostanie stwierdzona nieważność testamentu i będzie miało zastosowanie dziedziczenie ustawowe.
Testament holograficzny (odręczny) i testament notarialny to testamenty w formie dokumentu. Ostatnią wolę można jednak wyrazić również ustnie. W tym wypadku testament należy wygłosić w obecności trzech świadków, z których każdy ma pełną zdolność do czynności prawnych. Z kolei testament allograficzny może być wygłoszony w obecności dwóch świadków oraz urzędnika państwowego, np. kierownika urzędu stanu cywilnego, starosty, burmistrza, prezydenta miasta lub wójta. Po wygłoszeniu woli, jest ona zapisywana w formie protokołu i podpisywana przez wszystkie trzy osoby oraz spadkodawcę.
Testament może być też sporządzony w formie listu, przy czym list ten powinien być napisany odręcznie i podpisany. Wątpliwości prawne budzą niekiedy podpisy nieimienne, np. Twoja Mama, Kochający Mąż, itp. Są one jednak dopuszczane przez sąd po wnikliwej analizie listu.
Zobowiązanie do spełnienia określonego świadczenia majątkowego, czyli zapisy testamentowe
Spadkodawca w swoim testamencie może jedynie wskazać spadkobierców lub określić w jakich częściach przypadnie im spadek. Możliwe jest również zapisanie spadkobiercom konkretnych składników majątku. Dokonuje się tego na podstawie zapisów testamentowych. Zapis zwykły to zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz konkretnej osoby. Osoba ta nie staje się właścicielem tej rzeczy od razu po śmierci spadkodawcy, ale może żądać od spadkobiercy wykonalności zapisu. Z punktu widzenia tej osoby korzystniejszy jest zapis windykacyjny, według którego staje się ona właścicielem zapisanej rzeczy od razu po śmierci spadkodawcy. W ten sposób można w testamencie przekazać, np. przedsiębiorstwo.
W testamencie można również umieścić zapis, na podstawie którego określone osoby zostaną wydziedziczone, czyli pozbawione prawa do zachowku. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy wydziedziczona osoba działa wbrew woli spadkodawcy i postępuje w sposób sprzeczny z zasadami życia społecznego, nie spełnia obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy lub popełniła przestępstwo przeciwko zdrowiu, życiu lub wolności spadkodawcy lub innego członka rodziny.
Elementy testamentu
Zarówno testament ustny, jak i ten pisemny lub notarialny, musi zawierać określone elementy, aby mógł zostać uznany za ważne oświadczenie woli. Najważniejsze jest wskazanie spadkobiercy lub spadkobierców, przy czym mogą to być osoby fizyczne i osoby prawne, np. fundacja lub stowarzyszenie. Zarówno testamenty szczególne, jak i zwykłe, muszą także zawierać datę sporządzenia oraz odręczny podpis spadkodawcy. Do testamentów szczególnych zalicza się testament wojskowy i podróżny sporządzony na statku morskim lub w samolocie.
Zapisy testamentu w chwili otwarcia spadku
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać testament – oświadczenie spadkodawcy powinno mieć taką samą formę, w jakiej pierwotnie zapisano testament. Jeśli jednocześnie nie sporządzi on nowego testamentu i umrze, spadek zostanie rozdysponowany sądownie na drodze dziedziczenia ustawowego. Pierwszeństwo dziedziczenia mają dzieci oraz małżonek zmarłego. Jeśli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, należna mu część przypadnie jego dzieciom lub dalszym zstępnym. Po zmarłym, który nie miał dzieci lub małżonka, dziedziczy jego biologiczna rodzina – spadek przypada rodzeństwu spadkodawcy, a w sytuacji, w której rodzeństwo nie żyje, dotyczy również zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. W skrajnych przypadkach, kiedy zmarły nie miał żadnej rodziny i nie pozostawił testamentu, spadek przypada skarbowi państwa – właściwej jednostce terytorialnej według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.