Czerniak to nowotwór złośliwy skóry, który wywodzi się z melanocytów – czyli komórek pigmentowych (określanych także jako komórki barwnikowe), odpowiedzialnych za obronę skóry przed negatywnym wpływem promieniowania UV (widoczne gołym okiem ciemnienie skóry po ekspozycji na promieniowanie słoneczne jest elementem mechanizmu obronnego, w którym udział biorą właśnie melanocyty). Wiele osób utożsamia czerniaka skóry z rakiem skóry – jest to jednak błąd, ponieważ różne rodzaje raka skóry wywodzą się z tkanki nabłonkowej, natomiast w przypadku pochodzenia złośliwego nowotworu jakim jest czerniak, wskazuje się wspomniane wcześniej melanocyty. Przyczyny powstawania czerniaka to między innymi krótka, ale intensywna ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne trwająca wiele lat (której objawem są liczne i częste poparzenia), a także czynniki genetyczne. W jaki sposób rozpoznać czerniaka i jak odróżnić go od zwykłego znamienia bądź pieprzyka? Jak przebiega leczenie i w jaki sposób wdrożyć profilaktykę czerniaka do swojej codziennej rutyny? Poznaj najważniejsze informacje o tym groźnym nowotworze i dowiedz się, jak chronić przed nim siebie i swoich najbliższych!
Jak rozpoznać czerniaka? Jak wygląda czerniak, a jak zwykły pieprzyk? Diagnostyka czerniaka w praktyce
Jak rozpoznać czerniaka samodzielnie? Czy w ogóle jest to możliwe? Oczywiście ostateczną diagnozę zawsze powinien postawić lekarz, po wykonaniu odpowiednio dobranych badań, jednak to właśnie pacjent może zaobserwować pierwsze, niepokojące symptomy. Do objawów czerniaka zalicza się:
- zmiana kształtu pieprzyka lub innego znamienia – rozlewanie się jego konturu, wzrost, ale także zmniejszanie się i koncentracja barwnika na środku zmiany;
- zmiana koloru znamienia – w tym jego ciemnienie czy też jaśnienie;
- owrzodzenie zmiany, krwawienie, zaczerwienienie, swędzenie i ból, uwypuklenie ponad powierzchnię skóry oraz zapadanie się poniżej poziomu skóry;
- wytworzenie obwódki wokół zmiany – czy to obwódki czerwonej, ciemniejszej, czarnej czy też zmiana struktury skóry dookoła zmiany.
Warto także dodać, że to, jak wygląda czerniak, nie zawsze świadczy o jego zaawansowaniu, przerzutach, powikłaniach – a na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, dlatego każdorazowo przy zaobserwowaniu jakichkolwiek zmian, które mogą być utożsamiane z objawami czerniaka, należy zgłosić się do lekarza dermatologa w celu wykonania nieinwazyjnego badania – dermatoskopii. W dalszych krokach, w celu uzupełnienia rozpoznania, pacjent może zostać skierowany na biopsję całkowitą (czyli wycięcie zmiany wraz z niewielkim marginesem, która to następnie zostanie zbadana pod kątem występowania komórek nowotworowych), a także na inne testy – w tym na badanie USG uwidaczniające struktury położone pod zmianą barwnikową czy też w obrębie sąsiadujących węzłów chłonnych oraz na badanie krwi.
Do dermatologicznej oceny znamion oraz ryzyka ich przekształcenia się w nowotwór przy diagnostyce czerniaka, służy także ocena wedle klasyfikacji ABCD, przy której w ramach litery „A” ocenia się asymetrię, „B” – brzegi zmiany, „C” – kolor zmiany i „D” – jej średnicę.
Leczenie czerniaka – operacyjne i farmakologiczne
Jeśli diagnostyka czerniaka ostatecznie wykazała obecność nowotworu, wówczas konieczne jest wdrożenie leczenia. Przy rozpoznaniu nowotworu, po wycięciu zmiany do wykonania badań, następuje wycięcie blizny po biopsji – znów z większym marginesem zdrowej tkanki. W przypadku braku przerzutów leczenie na tym etapie może być zakończone – pacjent musi jedynie stosować się do zasad profilaktycznych, a także stawiać się na wyznaczone przez lekarza prowadzącego badania kontrolne.
W przypadku przerzutów czerniaka, leczenie dobiera się do zaawansowania choroby, lokalizacji przerzutów oraz do stanu pacjenta. Może okazać się, że leczenie operacyjne musi uwzględnić – przykładowo – usunięcie sąsiadujących węzłów chłonnych, a także włączenie chemio- lub radioterapii. Oprócz tego coraz szersze zastosowanie w leczeniu czerniaka ma terapia immunologiczna, polegająca na podawaniu leków stymulujących odpowiedź odpornościową organizmu ukierunkowaną na niszczenie komórek nowotworowych.
Profilaktyka czerniaka – jak zapobiegać rakowi skóry?
W obliczu faktu stale zwiększającej się liczby zachorowań na czerniaka skóry, zdecydowanie warto podejmować na co dzień kroki mające na celu zapobieganie występowania „podejrzanych” zmian. Do skutecznej profilaktyki czerniaka można zaliczyć:
- stosowanie kremów, emulsji i innych preparatów ochronnych na skórę przy kontakcie z promieniowaniem słonecznym. Najlepszą metodą zapobiegania czerniakowi jest oczywiście wykorzystywanie filtrów z najwyższym SPF o wartości 50, a oprócz tego – ochrona ciała poprzez noszenie przewiewnych ubrań z długimi rękawami i nogawkami, noszenie nakryć głowy i okularów przeciwsłonecznych oraz unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne latem, w godzinach, w których słońce operuje najmocniej;
- zapobieganie oparzeniom skórnym u dzieci i nastolatków (im więcej oparzeń pojawi się w dzieciństwie, tym większe ryzyko zachorowania na czerniaka w dorosłym życiu);
- regularne badania profilaktyczne (badanie dermatoskopowe) obecnych na skórze znamion – najlepiej robić to raz do roku (zwłaszcza, jeśli członek rodziny chorował na czerniaka, a sam pacjent ma jasną karnację i dużo znamion barwnikowych).
W ramach profilaktyki czerniaka, oprócz poddawania się badaniom dermatoskopowym, warto na co dzień obserwować swoją skórę i znamiona barwnikowe na niej obecne, a w przypadku niepokojących objawów – od razu udać się do lekarza.
Źródła:
Lek. M. Wiercińska, Czerniak – jak wygląda, jakie są objawy czerniaka i jak się go leczy? [w:] Medycyna Praktyczna, 9.12.2021
Lek. B. Spławski, Co to jest czerniak? [w:] Onkologia po Dyplomie 01/2017
A. Alekseenko, M. Duliban, K. Lazar, Dermatoskopia w praktyce [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 3/2009
P. Rutkowski i wsp., Czerniak skóry [w:] Onkologia w praktyce klinicznej – edukacja, tom 6, nr 4/2020